Compositie en lijnen
Even een foto maken, het lijkt zo simpel toch? Daar waar de techniek ons in de afgelopen decennia enorm geholpen heeft met het maken en delen van foto’s dmv. onze digitale camera’s en telefoons, is het maken van een goede foto er niet makkelijker op geworden. Want hoe spring je eruit als iedereen, technisch gezien een ‘goede’ foto kan maken?
Van een 3 dimensionaal bewegend beeld naar een platte foto
De bereikbaarheid van fotografie in combinatie met enorme vraag naar beeld door social media heeft de markt voor professioneel beeld enorm verwaterd (zie onderaan deze blog). Wat bij fotografie ook nog een rol speelt in vergelijking tot bijvoorbeeld de schilderkunst, is dat een foto beschouwd wordt als een weergave van de realiteit. Het ècht weergeven van de realiteit is echter vaak moeilijker dan je denkt.
Zo kijken wij met twee ogen en de camera, maar met één. Die 2 ogen zorgen voor diepte en perspectief en staan bovendien niet stil. Dus als je door een ruimte loopt, naar een product kijkt of naar een persoon dan heb je binnen een fractie van een seconde een driedimesionaal beeld. Dat geeft je een beeld van de werkelijkheid. Wij zien een object recht voor ons, in de juiste verhoudingen en zien tegelijkerheid de context met de omgeving in een kijkhoek van 140 graden. Probeer dat maar eens met een camera te doen!
Ook zijn onze ogen in staat om contrast verschillen te overbruggen alsof het de normaalste zaak van de wereld is. Ook interpreteren we kleur in lijn met de bedoeling. Dus een wit plafond verlicht door een gloeilamp vinden wij een wit plafond, maar een camera maakt daar geel of oranje van, simpelweg, omdat dat ook zo is.
Het lastige (en voor ons het mooie) van fotografie is dat alles met elkaar samenhangt en dat je een heel arsenaal aan technieken en methodes kunt gebruiken, of negeren, om het doel te bereiken. Nooit saai dus! In deze blog proberen we ons te beperken tot compositie en vlakindeling.
Compositie klassiekers in de fotografie
Vanuit de teken- en schilderkunst kennen we een aantal compositie regels, zoals de gulden snede, symmetrie, invoerende lijnen, sequentie etc. etc. Onze collega beeldcreators en grafisch vormgevers die vanaf een leeg vlak iets moois creëren denken goed na over de positie van de verschillende onderdelen van het beeld, de onderlinge verhoudingen, vorm, kleurgebruik, structuur, contrast etc. Ook bij vrije kunst, speelt het een rol, omdat ook het bewust niet gebruiken van een gangbare regel uit de compositieleer een reden heeft.
Bij fotografie is het gemak van het vastleggen van de werkelijkheid tegelijkertijd de valkuil. Want hoe vermijdt je dat storende element? “Die muur moet weg want daar moet mijn camera staan!” Bij fotografie moeten veel beslissingen in een korte tijd genomen worden. Compositie regels helpen daarbij, al is het alleen maar omdat je dan weet waar je van afwijkt 😀. In deze blog proberen we ons te beperken tot de volgende:
De gulden snede en de regel van derden;
Invoerende lijnen en symmetrie;
Licht-donker verhouding en kleurgebuik.
De gulden snede en ‘the rule of thirds’
Bij de gulden snede verhoudt het grootste van de twee delen zich tot het kleinste, zoals het gehele lijnstuk zich verhoudt tot het grootste. Het irrationale verhoudingsgetal van 1.618 (phi φ) zou een relatie hebben met de natuur en de verhoudinngen zouden voorkomen in, blaadjes, schelpen, etc. De verhouding zou gebruikt worden in de beeldende kunst, de muziek, de architectuur en in productontwerp. De Aston Marton DB9 is daar een voorbeeld van, maar ook meubels van diverse ontwerpers en geproduceerd door Vitra bijvoorbeeld.
Maar ook in de fotografie werkt het:
De gulden snede herkennen wij uit de natuur en zorgt ervoor dat we als kijker van beeld sneller zien waar het om gaat. Dit helpt bij het overbrengen van de boodschap. Ook de diagonale kijklijn helpt. (foto gemaakt bij Kalsec in Wageningen)
Bij de gulden snede speelt de gebogen lijn een rol in de beeldopbouw en als daar een gedeelte van het onderwerp gepositioneerd wordt lijdt dit de kijker vanzelf naar het hoofdonderwerp. Dit kan natuurlijk ook toegepast worden bij staande opnames, of opnames waar het hoofdonderwerp zich bovenin, rechts of links, in het beeld bevindt.
Het hoofdonderwerp bevindt zich dus zelden in het midden en dus vaak op ongeveer een derde van links, rechts, boven of onder (de regel van derden, of ‘rule of thirds’).
Invoerende lijnen, symmetrie en kijklijnen in de fotografie
Het mooie van interieurfotografie is dat je herkent wat de logica is achter het ontwerp en de indeling van de ruimte.
Zo is in de foto van het interieur van een filiaal van Ralph Lauren zowel symmetrie als de gulden snede herkenbaar👇. Bovendien is er met de plaatsing van het voorste kastje rekening gehouden met de looprichting. Voeg daar dan nog eens de invoerende lijnen aan toe door de leunigen vooraan in beeld in de hoeken te plaatsen, en dan creëer je diepte en is de kijklijn hetzelfde als de looplijn.
Ook het interieurontwerp van de winkel van schoenenzaak Van Haren is het toonbeeld van een doordachte indeling, looproute en kijklijnen. De plaatsing van de productdisplay links vooraan in beeld, in combinatie met de vloer en de pilaar op ongeveer een derde van rechts, dwingt de kijker naar het logo van Van Haren. En laat daar nou net de kassa zijn!
Ralph Lauren, Glasgow
Van Haren, Deventer
Licht & donker, kleurgebruik en accent licht
We hebben het hier boven even gehad over het vermogen van het menselijk oog om contrasten en kleuren te overbruggen. Als je dan even snel een foto maakt van een interieur, dan valt het al snel tegen en dan hebben we het niet over compositie. De contrasten in een interieur, veroorzaakt door de verschillende lichtvormen (invallend daglicht, led licht, gloeilampen, etc.), zijn een uitdaging om met voldoende doortekening in zowel de hoge lichten als in de schaduwen weer te geven. Het mooie van interieur is dat het interieur niet wegloopt en je het rustig kan fotograferen door vanaf statief voldoende belichtingen te verzamelen om er later een mooie en natuurlijke HDR van te maken.
Bij bedrijfsfotografie, reclamefotografie of redactionale fotografie is dat anders, omdat de mens daar de hoofdrol speelt en die staan natuurlijk niet stil. In de foto’s hieronder is een combinatie van bestaand licht en flitslicht gebruikt om het geheel in balans te brengen en de aandacht naar het hoofdonderwerp te brengen.
Bij de foto linksonder (of eerste foto als je deze blog op je mobiel leest) is flitslicht gebruikt om de modellen die in de schaduw stonden op te lichten en qua contrast in verhouding te brengen met het door de zon fel belichtte Wembley Arch (ontworpen door Foster and Partners). Het is een foto uit een serie reclamefotografie gemaakt in opdracht van de eigenaar van de London Designer Outlet (LDO), waarbij ook de boog zichtbaar moeast zijn in een aantal foto’s. Het styling team zorgde in dit geval voor de contrasterende kleur van de oranje jas en andere teamleden zorgden voor de positionering van het flitslicht vanaf een verdieping tussen de modellen en het camerastandpunt.
De middelste foto toont aan dat de gulden snede of de regel van 1/2 - 2/3 niet altijd de beste compositie oplevert. In dit geval wordt het centreren en de symmetrie opgelegd door de horens boven op deze pickup truck. Dit geeft bovendien ruimte aan titels en benamingen op deze coverfoto. Verder is met behulp van flitslicht voor gezorgd dat de omgeving donkerder weergegeven wordt, zodat het hoofdonderwerp er uitspringt. De modefoto is genomen op een bewolkte dag met futloos licht. Hier heeft flitslicht ervoor gezorgd dat het lijkt dat de foto op een zonnige dag genomen is en komt het model mooi los van de donkere achtergrond.
Reclamefotografie bij LDO voor Multi-Realm Asset Management
Cover foto voor Hoezo?Heino in opdracht van N35 Creatief (high speed sync flash, 145 mm, f4.0, 1/1000s, iso 400)
Fashionfotografie voor Loufz Fashion
Convergerende en divergerende lijnen
De gulden snede en de regel van derden passen naadloos in de meest gebruikte lengte breedte verhouding van foto’s: 2 : 3. Deze lengte breedte verhouding (aspect ratio) is vanuit de zg, analoge kleinbeeld camera doorgevoerd naar de huidige digitale spiegel reflex of systeem camera’s en is nog steeds de meeste gebruikte verhouding voor foto’s. Bij zakelijke fotografie wordt de foto ook voornamelijk op desktop monitors bekeken en dus zijn de meeste foto’s ‘liggend’ genomen, hetgeen meer overeenkomt met het natuurlijke perspectief van het menselijk oog (wij kijken meer breed dan omhoog en omlaag, if that makes sense).
Dit betekend dat je als fotograaf op een of andere manier je onderwerp in dat kader moet passen.
In de foto’s hieronder, van de Magpie Mine in Derbyshire, kun je zien dat dat uitdagingen met zich meebrengt. De foto’s zijn genomen met een Canon 5DI met 24mm vast brandpunt groothoek lens. In de eerste foto zie je dat, om het geheel binnen het kader te krijgen, de camera iets omhoog gekanteld is. Hierdoor lopen de verticale lijnen naar elkaar toe (convergerende lijnen), terwijl de muren toch ècht rechtop staan. Stel dat de foto vanaf een hoogwerker genomen zou zijn, dan zou de camera naar beneden gekanteld zijn en spreken we van divergerende lijnen, dwz lijnen die aan de bovenkant van het frame uit elkaar lopen. De fundering van dit monument zou dan smaller zijn dan de bovenkant.
Een oplossing is om iets afstand te nemen en de camera recht te houden en dan zie je in de middelste foto dat de verticale lijnen evenwijdig lopen met het kader. Het nadeel is dat je dan wel heel veel voorgrond mee moet nemen in de foto en het geheel een saai plaatje wordt. In de derde foto is de keuze gemaakt de convergerende lijnen te accepteren en te benutten om een dynamisch/dramatisch beeld te creëren. Hier is de keuze gemaakt om het midden van de schoorsteen evenwijdig te plaatsen met het rechter kader en de kabel linksboven evenwijdig met het bovenste kader.
Convergerende lijnen
Verticale lijnen paralel aan het kader
Een vrije keuze in het lijnenspel
Vastgoed en interieurfotografie
Bij vastgoed en interieurfotografie zijn convergerende en divergerende lijnen niet wenselijk. Er is een reden dat muren loodrecht staan en een dak schuin. Mocht de architect een wand onder een hoek plaatsen dan heeft dat ook een reden en de taak van de fotograaf is derhalve om het ontwerp zo realistisch mogelijk weer te geven. Creatieve oplossingen zoals bij de laatste foto van de Magpie Mine, zijn dan uit den boze.
De camera waterpas houden is dus belangrijk en de juiste positionering van de camera is dan een uitdaging om de compositie kloppend te maken in een 2 dimensionaal vlak.
Zelfscan kassasysteem van Shopreme bij Aldi in Culemborg
Voor interieur en vastgoed fotografie gebruikt STUDIOVHF tilt en shift lenzen. De foto’s van Aldi hierboven zijn gemaakt met een 17mm T/S lens en de foto’s hieronder met een 24mm. Tilt en Shift lenzen hebben een groter projectie vlak dan gewone lenzen die zich beperken tot het projectie formaat ter grootte van de sensor. Door het gebruik van de ‘shift’ functie van de lens, dit is het omhoog of omlaag draaien van de lens, terwijl de camera waterpas blijft staan, wordt het onderwerp binnen het projectiekader gebracht. Hierdoor kun je het gebouw of het interieur keurig in het kader krijgen en blijven de verticale lijnen keurig recht.
Het Holstohuus in Olst
Het Kulturhus in Raalte (nu apartementen)
Het gebruik van composite in de dagelijkse praktijk van de commerciële fotografie
Daar waar compositie en wijkende lijnen een grote en zichtbare rol spelen bij interieur en vastgoedfotografie en derhalve beperkingen opleggen, is de vrijheid groter bij algemene bedrijfsfotografie en evenementenfotografie. De vrije keuze van het kantelen van de camera zoals gedaan bij de derde foto van de Magpi Mine hierboven, valt bij algemene bedrifsfotografie minder op. Immers als je de camera iets verdraait ten opzichte van een wand of container zal de bovenste lijn al gauw niet meer paralel lopen met het frame, tenzij je daar wat aan doet. De sleutel ligt dan bij zorgvuldig kijken wat de effecten zijn op de andere lijnen en hoe alles past in de gulden snede.
Het mooie hiervan is dat je daardoor ook foto’s creëert die in meerdere aspect ratios toepasbaar zijn zoals website banners.
Website banners
In de tijd dat de websites nog niet responsive waren, oftewel zich niet aanpasten aan het formaat van het scherm waarop de site bekeken werd, kregen we exact door (in pixels!) van de vormgevers wat de gewenste lengte-breedte verhouding van de foto’s moest zijn. We hielden daar dan rekening mee bij de opnames. Een voorbeeld van zo’n project van een jaar of 10 geleden zie je in de slideshow hieronder:
Tegenwoordig zijn alle websites responsive en de pagina indeling past zich automatisch aan, aan het formaat beeldscherm dat wordt gebruikt en dat zowel liggend als staand. Een stuk makkelijker voor de gebruiker, maar lastig om de compositie te laten passen in een website banner, vierkant kader, liggend kader, staand kader etc. Sommige webbouwers passen de pagina indeling aan aan de foto, anderen zijn ‘template vullers’. De uitdaging ligt natuurlijk in een consistent pagina ontwerp over verschillende soorten pagina’s per website.
Veelal worden daarom tegenwoordig foto’s gemaakt voor een beeldbank en later wordt gekeken hoe de foto gebruikt gaan worden. In principe houden wij ons dan aan een kloppende compositie in de verhouding 2:3, staand of liggend. Voor B2B fotografie met een meerderheid van de website bezoekers op desktop, wordt veelal gekozen voor liggende foto’s.
Hieronder een tweetal voorbeelden van foto’s die in de 2:3 verhouding zijn opgenomen, maar tevens toepasbaar zijn in website banners van 1:2 en 1:3:
Bedrijfsfoto 2:3
Bedrijfsfoto 1:2
Bedrijfsfoto 1:3
Bedrijfsfoto 2:3
Bedrijfsfoto 1:2
Bedrijfsfoto 1:3
Niets wat hierboven staat is nieuw, maar we hopen toch dat het voor jou een beetje bijdraagt en je wat achtergrondinformatie geeft over ons mooie vak!
Meer plaatjes kun je hier zien:
